Afganistan, tarih boyunca insanlığın gündeminde olmuş bir bölge. ABD’nin çekilmesi, Taliban’ın Afganistan’ın çeşitli yerlerine tekrar hâkim olmaya başlaması ve Türkiye’nin Kabil Havalimanı’nda üstleneceği görevle beraber bugünlerde ismini tekrardan sık sık duyuyoruz. Hiç şüphe yok ki Afganistan, Asya için çok önemli bir ülke. Hatta konumu gereği Asya’nın kalbi. Doğu Asya ile Batı Asya’yı bağlayan bir kalp. Bu sebeple Afganistan demek Asya demektir.
Emperyalizmin Her Türlüsüne Direnen Onurlu Afgan Milleti
Tarih boyunca büyük medeniyetlere ev sahipliği yapmış olan Afganistan, bağımsızlığını emperyalistlerin elinden büyük bir vatan savaşı vererek almıştır. 6 Mayıs – 8 Ağustos 1919 tarihleri arasında gerçekleşen III. Afgan – İngiliz Savaşı ile Emanullah Han önderliğindeki Afganlar, İngiltere’yi Afganistan topraklarından sürmüşlerdir. 19 Ağustos 1919 tarihinde bağımsız Afganistan Devleti kurulmuştur. Emperyalizme karşı bir mücadele ile kurulan Afganistan, kurulur kurulmaz dünyada emperyalizme karşı direnen kuvvetlere destek vermeye başlamıştır. Bunlardan biri de Afgan milletinin önderi Emanullah Han’ın derin bir sevgi beslediği ülkemiz Türkiye olmuştur. Afganistan, İstiklal Savaşı’nın her safhasında maddi ve manevi olarak Türkiye’nin yanında olmuştur. Hatta İstiklal Savaşı sonrasında da bu iki devlet dostluklarını sürdürmüşlerdir.
Afganistan, yalnızca İngiliz emperyalizmine karşı değil 1979 yılında Sovyet sosyal emperyalizmine karşı da başarılı bir şekilde direnmiştir. Bu direniş SSCB içindeki çelişkileri derinleştirmiştir. Afgan milleti çeşitli direniş grupları ile sosyalizmi ihraç edilecek bir madde olarak gören SSCB’nin tanklarını Herat’a, Kabil’e gömmüştür.
2001’den sonra Afgan milleti, kendini dünyanın jandarması ilan eden ABD ile savaşmıştır. ABD’nin El Kaide bahanesi ile topraklarını zapt etmeye çalıştığı Afganistan, direnen Batı Asya devletlerinden biri olup çöken emperyalizme bir tekme de kendisi atmıştır. Bugün ABD’nin Afganistan’dan çekilmesi basit bir çekilme değildir. ABD alenen kaybetmiştir. Afgan milleti yoklukları ve zorlukları aşıp ABD’yi vatanlarının bağrında yenmiştir.
Bugün Afganistan’da Neler Oluyor
İlk paragrafta ifade ettiğimiz gibi Afganistan son günlerin önemli gündem maddelerinden birisi. Türkiye’nin Kabil Havalimanı’nın işletmesinin gündeme gelmesiyle birlikte ülkemiz için de önemli bir gündem maddesi oldu. Afganistan Hükümeti ile Taliban epey zamandır barış görüşmeleri yürütüyorlardı. Bu masanın aktörleri arasında İran, Pakistan, Rusya ve Türkiye var. Batı Asya’nın sorunları çözen birikimi Afganistan için de Astana benzeri bir süreçle birlikte çalışıyorlar. Taliban ve Afgan Hükümeti arasındaki görüşmeler şu anlık devam etmiyor ancak Batı Asya ülkelerinin biricik talebi bu masanın tekrar kurulması. Bunun için de Türkiye, İran ve Pakistan yoğun çaba harcıyor.
Masanın askıya alındığı bu günlerde Taliban, Afganistan’daki hakimiyet alanını arttırıyor. Ülkenin çeşitli kentlerine Taliban hâkim oluyor.
Gün Ezber Bozma Günüdür
Hayatın içinde her şey değişme potansiyeline sahiptir. İnsan, parti ve örgüt. Hepsi hayatın içinde koşulların getirisi ile değişir. İşte Taliban da böyle bir örnektir. Taliban kuruluşundaki halinden farklı olarak bambaşka bir hâle bürünüyor. 1994’te Pakistan’daki mülteci kamplarında ABD eliyle kurulan örgüt, 1996’da Afganistan’ın çeşitli yerlerini ele geçirdi. Sovyet sosyal emperyalizmine karşı direnen örgütlerin dağınıklığından yararlanıp Afganistan’ın en büyük gücü oldu. 2001’den sonra ise Taliban, ABD ile savaşmaya başladı. Bugün ise ABD (her ne kadar Biden’ın gelmesiyle işgal politikasına yönelse de) işgal ettiği kara topraklarından yenilerek çekiliyor. ABD’nin kaynakları Afgan milletinin direnişine karşı koyacak kaynakları yaratamıyor. Çünkü başını çektiği Atlantik sistemi çatırdıyor. Kendi ekonomisi gerilerken müttefikleri arasında çelişkiler artıyor. Yani kısacası emperyalizm çöküyor.
Emperyalizm çökerken zamanında emperyalizm tarafından kurulan örgütler de kendilerini sorguluyorlar. Buna belki “yaşama iç güdüsü” diyebilirsiniz. Ancak şunun farkında olalım: Taliban, dünün Taliban’ı değil. Yarın da bugünkü Taliban olmayacak. Örgütün bir sürecin içerisinde olduğu pek açık. Taliban bugün ABD’ye karşı mevzilenen ve bölge ülkelerinin kaderiyle kendi kaderini birleştirmek isteyen bir süreçte. Örgüt, bu sürecin içinde ilerleyen koşulların etkisiyle hızla dönüşüyor.
Taliban’ın değişme sürecini birkaç başlıkta inceleyelim. Taliban, ABD’nin Müslümanlar üzerinden Çin’i hedef almasına karşın, Çin ile ilişkilerin Afganistan için ne kadar değerli olduğundan bahsediyor. Çin’in Afganistan’ın bir dostu olduğundan bahsediyor. Çin’deki Doğu Türkistan ayrıkçılığının ABD tarafından kaşındığının ve Doğu Türkistan İslami Hareketi bölücülüğüne Afganistan’da izin verilmeyeceğini kuvvetli şekilde vurguluyor. [1]
Taliban, kendisinin Afganistan’ın geleceğinde olacaksa Batı Asya ülkeleriyle iyi anlaşması gerektiğini biliyor. Taliban, Pakistan – İran ve Türkiye gibi kuvvetli bölge ülkeleri iyi ilişkiler kurmak istiyor. Buradaki köprüleri eskinin saldırganlığı ile yakma peşinde değil. Taliban’ın Batı Asya’nın geleceğine dair bir sorumluluk duyduğundan bahsedebiliriz. [2]
Taliban’ın Afganistan’ın geleceğine dair çözümleri de basit saldırılardan ya da bir yerleri ele geçirmekten ibaret değil. Astana benzeri sürecin Afganistan için de yürütülmesinin Afganistan için yararlı olacağını saptıyor. Bölgeleri silahla ele geçirse dahi nihai çözümün Afgan milletinin birlikte karar vereceği bir masada çözüleceğinin farkında olarak hareket ediyor. [3]
Bölge Ülkeleri Taliban’a Nasıl Bakıyor
Afganistan’ın çevresindeki ülkeler ile Taliban’ın içinde olduğu bu değişimi çok çabuk bir şekilde saptadı. Hepsi yeni Taliban gerçeğinden hareketle mevzilendi.
Taliban’ın değişim sürecini ilk fark eden ülke Çin oldu. Çin 2019 yılında Taliban heyetini ülkede ağırladı. Çin, Afganistan’ın Kuşak Yol Girişimi için çok mühim bir ülke olduğunun farkında. Özellikle Peşaver (Pakistan kenti) ve Kabil arasında inşa edilecek olan demiryolu Çin’i hem Batı Asya’ya hem de Orta Asya’ya bağlayacak önemli bir yol. Taliban’ın da Afganistan’ın geleceğinde bir rol oynayacağı ve kendini dönüştürmeye çalıştığı açık. Çin’in resmi yayın organlarından Global Times bu durumu şöyle saptamış: “Taliban uluslararası sahada imajını iyileştirmek için sessizce kendini dönüştürüyor, komşu ülkelerin endişelerini hafifleterek, dostça davranmaya çalışıyor.”
Afganistan’da bir diğer etkin ülke Pakistan. Aslında Taliban’ın değişmesi sürecinin fitilini ateşleyen ülke olarak Pakistan yazılmalıdır. Pakistan’ın özellikle Çin – Pakistan Ekonomik Koridoru projesi ile Avrasya’daki yerini daha sağlam almasıyla birlikte geçmişten bu yana etkisi altında olan Taliban’ın da politikalarını değiştirmesi pek zor olmadı. Ayrıca Pakistan, askeri bir harekatta Taliban’ın lehine olaya dahil olacağının mesajını da en net şekilde veren ülke oldu. Ayrıca Pakistan, Afgan Hükümeti ile Taliban arasındaki köprü görevini görüyor ve Afganistan topraklarındaki barış için çabalıyor.
Rusya da Afganistan’da etkin bir ülke olarak Taliban’ın içinde bulunduğu değişimi saptıyor. 10 Temmuz 2021 tarihinde Rusya ve Taliban saldırmazlık antlaşması imzaladı. Taliban bu antlaşma ile Orta Asya Cumhuriyetlerine saldırmayacağına dair teminat verdi. [4] Ayrıca ABD, Taliban ile Rusya’nın bu yakınlaşmasından rahatsız olduğunu “Taliban silahlarını Rusya’dan alıyor.” söylentisini yayarak belli ediyor.
Değişen Taliban’ı Anlamak
Hayat nehri akarken Taliban da bu nehirde yerini almış görünüyor. Bizler ise burada ne yapacağız? “Nehir akmıyor.” diyebiliriz. Ancak bu bilime ters düşer. Görüyoruz, nehir akıyor. Taliban değişiyor. Afganistan’ın geleceğinde yerini alıyor.
Koşullar öylesine hızlı değişiyor ki, henüz dün ezberlediğimiz bilgi dünde kalıyor. Bugünün koşulu yepyeni bir bilgi dayatıyor. Öyle bir bilgi ki gözünüzü kapatıp görmezden gelmeniz imkansız. İşte Afganistan’da da bugün yepyeni koşullar var. Afgan milleti ve bölge ülkeleri bu yeni gerçeğin farkında olarak hareket ediyor. Batı Asya’daki her olay geçmişin ezberlerini bozuyor. Asya’nın kalbi Afganistan’da yepyeni bir gelecek kuruluyor.
Emre Kaya
Öncü Gençlik Ankara İl Sekreteri, GYK Üyesi
Dipnotlar
[1] https://aydinlik.com.tr/haber/taliban-cin-in-yatirimlarindan-memnunuz-250801
[3] https://www.criturk.com/taliban-lideri-afganistanda-siyasi-uzlasidan-yanayiz/
[4] https://www.hurriyet.com.tr/dunya/rusya-talibanla-masaya-oturdu-41850280
