Emre Kaya, Öncü Gençlik Ankara İl Sekreteri – GYK Üyesi
İçişleri Bakanı Süleyman Soylu, “Şimdi Türkiye’ye, Afganlar geliyor diyorlar sadece bize değil Batı’ya da gidiyorlar. O eleştirenlere bir şey demek istiyorum. Bu memleket zor bir dönemdeyken bir tek silahı ve kurşunu yokken, İstiklal Mücadelesinde Pakistanlı ve Afganistanlı kardeşlerimiz kollarındaki bilezikleri sattılar ve Türkiye’ye gönderdiler. Oradan artan parayla da bilmeyenler bilsinler, İş Bankası kuruldu. Her şeyi unutursak, gelecek nesil de bizi unutur” dedi. [1] İçişleri Bakanı Süleyman Soylu’nun kullandığı bu ifadelerinden sonra hem Aydınlık gazetesinde hem de diğer gazetelerde çeşitli fikirler ortaya atıldı. Özellikle mülteciler konusu etrafında dönen bir tartışma yürüyor. Bu tartışmada ortaya atılan belli başlı yanlış fikirler mevcut.
Tartışmaya dair ilk açıklamayı yapan kişi Sinan Meydan oldu. Meydan, hazırladığı tweet serisi ile o dönem gelen paranın Pakistan’dan değil Hindistan’dan geldiğini vurguladı. Meydan bu paranın İş Bankası kuruluşunda kullanıldığını kabul edip, Türkiye’nin Afganistan’a ise borçlu olmadığını, asıl Türkiye’nin Afganistan’a yardım ettiğini ifade etti. [2] Yazar Mustafa Solak ise Sinan Meydan’ın çizdiği genel çerçeve içerisinde gelen yardımlardan kısaca bahsedip (İş Bankası konusuna girmeyip) Afganistan’ın Türkiye’ye değil Türkiye’nin Afganistan’a yardım ettiğini vurguladı. [3]
PAKİSTAN MI HİNDİSTAN MI?
Bu tartışmaların ilk evresinde yukarıdaki yazarların dikkat çektikleri yer Pakistan’ın 15 Ağustos 1947’de kurulması oldu. Tarihsel olarak doğru olan bu saptama meselenin esas noktasını gözden düşürdüğü için büyük bir hatayı içinde barındırıyor. Yardımların geldiği bölgenin şimdi Pakistan’ın hüküm sürdüğü topraklar olduğu çok açıkken böyle bir detayda takılmak konuyu ele alırken gerekli özenden uzaklaşılmasına yol açıyor.
Yazıldığı gibi bu yardımlar Hindistan’dan gelmiyor. Hindistan da 1947’de Pakistan ile aynı anda kuruluyor. Hindistan diye bir ülke o vakitlerde yok. Bağımsızlığı yok. Bayrağı yok. Marşı yok. Peki orada ne var? Çok basit British Raj. Yani Britanya Hindistanı. Sizler British Raj olan bölgeye şu anki toprakları üzerinden Hindistan diyebilirken, yine bugünkü topraklar üzerinden bölgenin bir kısmına Pakistan denilmesi büyük bir hata oluyor. Meselenin esasından kopmayalım. Gelen yardımların birçoğunun bugünkü Pakistan ve eski adı Doğu Pakistan olan Bangladeş’ten geldiği açıktır. Karaçi, Peşaver, İslamabad gibi şehirlerde Türkiye için yardımlar toplanıldığı ve insanların gerçekten de bileziklerini sattıkları doğrudur. [4] Bunu kaçırıp “Orada o zaman Pakistan yok yahu” demek bu esasın üstünü kil toprakla örtmeye çalışmaktır.
O dönem Britanya Hindistan’ının hakim olduğu şimdi ise Pakistan’ın yönettiği kentlerden yardımlar gelmiştir. Her ne kadar Tarihçi Mustafa Solak bu konuya değinmedi ise de ifadeyi toptan yanlış olarak değerlendirdiği için vurgulamak faydalı olacaktır: Türkiye İş Bankası’nın kuruluş sermayesinin bir kısmı bu bölgeden gelen yardım paralarıyla oluşturulmuştur. Hasan Rıza Soyak bu meseleyi şöyle ifade ediyor: “Atatürk bu (Hindistan bölgesinden gelen) paranın memleket hesabına en hayırlı, en faydalı şekilde nasıl ve nerede kullanılabileceğini düşünüyordu. Bu sırada kendisine bir milli bankanın kurulmasından bahsedilmiştir. (…)
Binaenaleyh derhal kararını verdi; elindeki paranın 250.000 lirasını temel sermaye olarak bu işe tahsis etti ve ayrıca toplanan sermayenin katılması ise şimdiki büyük ve itibarlı mali müessesemiz, Türkiye İş Bankası vücut buldu…” [5]
EDİLEN YARDIM SADECE PARA YARDIMI DEĞİL
Bölgeden gelen yardım aktarılırken sadece 130.250 İngiliz Sterlini vurgulanıp geçilmiştir. Ancak yardımlar sadece para miktarı yazılıp geçilemez. Dönemin Britanya Hindistanı’nda Hindular ve Müslümanlar, Hilafet Komitesi altında ülkenin çeşitli yerlerinde mitingler düzenlemişlerdir. Bu mitinglerin en meşhuru 18 Eylül 1919’da Bombay (şimdiki Mumbai) şehrinde yapılan mitingdir. Burada Hint önder Mahatma Gandhi de bir konuşma gerçekleştirmiştir. [6] Her şeyin ötesinde Britanya Hindistanı’nda verilen mücadele İngilizlerin Anadolu’ya yığınak yapmasının önüne geçmiştir.
Kurtuluş Savaşı ve sonrasında 26 Aralık 1921-25 Ocak 1923 tarihleri arasında Hint Hilafet Komitesi ve Hindistan’daki diğer yerlerden gönderilen para miktarı 74.175.735 kuruş tutarındadır. 26 Aralık 1921-9 Ağustos 1923 tarihleri arasında Hint Hilafet Komitesi tarafından doğrudan doğruya Atatürk’ün emrine gönderilen para miktarı ise 781.570 Osmanlı Lirası tutarındadır. Ayrıca Atatürk emrine çeşitli yerlerden 254.038 Osmanlı Lirası ulaştırılmıştır ki, bu şekilde Atatürk’ün emrine gönderilen para toplamı 1.035.608 Osmanlı Lirası’na ulaşmaktadır. [7]
AFGANİSTAN’A BORCUMUZ VAR MI
Tartışmada bu Hindistan – Pakistan meselesinden sonra vurgulanan bir diğer mesele Afganistan’a borcumuz olup olmadığı meselesidir. Bu borç meselesinin de son günlerde Afganistan’dan Türkiye’ye yönelen mülteci göçü neticesinde çıktığı anlaşılıyor. Ancak mültecilere dair sorunun borçla yahut borçsuzlukla çözülmeyeceği bilinmelidir. Bu konuda esaslı çözümün Afganistan’ın birleşmesi olması atlanmamalıdır. Borç meselesi de Türkiye mi Afganistan’a yoksa Afganistan mı Türkiye’ye yardım etti gibi dar bir eksende sıkıştırılmak istenmektedir. Afganistan’ın bize verdiği yardımlar yahut bizim Afganistan’a gönderdiğimiz uzmanlar herkes tarafından yazılıp çiziliyor. Bu para ve uzman meselenin dışında ve Afganistan’ın o zamanki ilişkisine dair pek bir şey konuşulmuyor.
Afganistan aynı bizler gibi bağımsızlığı vatan savaşı vererek kazanmış bir ülke. 19 Ağustos 1919 tarihinde yani henüz bizim Milli Mücadelemizin başlarında III. Afgan – İngiliz savaşı neticesinde Emanullah Han liderliğinde bağımsızlığını kazanıyor. Bundan sonra ise Afganistan’ın yöneldiği tek bir politika var. Emperyalistlere karşı savaşan dünya ile ilişkiler kurmak ve oradaki mücadeleleri elinden geldiğince desteklemek.
Afganistan’ın 1 Mart 1921 tarihinde Türkiye ile imzaladığı Dostluk Antlaşması da aynı politikanın bir sonucudur. Antlaşma, SSCB’nin başkenti Moskova’da imzalanmış olup 10 maddedir. [8] Bu antlaşma modern Türkiye ile modern Afganistan’ın dostluğunun başlangıcıdır.
Mesele para yardımının çok ötesindedir. Afganistan, bağımsızlığından önce bir İngiliz sömürgesi idi. Doğu Asya ile Batı Asya arasında bir köprü görevi gören bu ülke. İngiliz ikmal yolları için pek önemliydi. Burada bağımsızlığını kazanan Afganistan, Türkiye’ye en büyük yardımı yapmıştır. Kağnının kamyonu yenebildiğini yalnız biz değil evvela onlar göstermiştir. Afganistan, İngilizlerin Doğu Asya ile Batı Asya’daki topraklarının bağlantısını ortasından kesmiştir. Belki de en mühimi Türk milletine Emperyalizmin en kuvvetli devleti olan İngilizlerin yenilebileceğini göstermiştir. Afganistan, Dostluk Antlaşması ile Türkiye’ye doğudan gelecek bir saldırının karşısında bir set gibi durmayı göze almıştır. Bunları yaptıktan sonra Afganistan’ın bizlere trenler dolusu para göndermesine gerek yoktur.
Gelen yardım konusunda söylenenlerin mazlum milletlerin dayanışma kültürüne vurgu yaptığı pek açıktır. Mazlum milletlerin dayanışma kültürü bir devletin ne tarihte bağımsız olduğu ya da yardımın maddi boyutundan çok daha büyüktür. Atatürk’ün de Milli Mücadele sırasında vurguladığı gibi “Türkiye mazlum dünyanın kurtuluşu için bir savaş verirken” mazlum dünya ona elinden geldiğince destek olmuştur.
DİPNOTLAR
[1] https://www.sozcu.com.tr/2021/gundem/bakan-soylu-memleket-zor-donemdeyken-pakistan-ve-afganistanli-kardeslerimiz-bileziklerini-gonderdi-6561721/
[2] https://twitter.com/SMEYDAN/status/1420673566639525888?s=19
[3] https://www.aydinlik.com.tr/koseyazisi/kurtulus-savasi-nda-pakistan-ve-afganistanlilar-bileziklerini-sattilar-mi-252468
[4] KHAN, Ali Ashgar, Hint Müslümanlarının Türk Kurtuluş Hareketine Mali Yardımı (1919 – 1923), Çev. Ahmet Özgiray
[5] SOYAK, Hasan Rıza, Atatürk’ten Hatıralar, Cilt 2, sayfa 684, İstanbul, 1973
[6] KİŞİ, Şule Sevinç, Hint Müslümanlarının Osmanlı Devleti ve Türkiye’ye Yardımları (1911-1923), CTAD, Yıl 16, Sayı 32 (Güz 2020), s. 747-777.
[7] KESKİN, Mustafa, Hindistan Müslümanlarının Millî Mücadele’de Türkiye’ye Yardımları (1919-1923), sayfa 90 – 105, Kayseri, 1991
[8] https://tr.m.wikipedia.org/wiki/T%C3%BCrkiye-Afganistan_%C4%B0ttifak_Antla%C5%9Fmas%C4%B1
oncugenclik.org.tr
