Tolga Dişci Derledi: Bu Hafta Ekonomide Neler Oldu?

HAFTALIK EKONOMİK GELİŞMELER RAPORU (9-15 Ağustos)

Üretim

• Bilkent Üniversitesi Ulusal Nanoteknoloji Araştırma Merkezinde (UNAM) geliştirilen Kovid-19 teşhisini 10 saniyede %99 başarıyla yapabilen “Diagnovir” adlı sistemin seri üretimine başlandı.
• Mayın ve patlayıcılara karşı ve TSK’nın ihtiyaçları doğrultusunda özel olarak geliştirilen Pars IV 6×6 Özel Operasyonlar Aracı, ilk kez 15. Uluslararası Savunma Sanayii Fuarı’nda sergilenecek.
• Türk Havacılık ve Uzay Sanayii (TUSAŞ) ile havacılık şirketi Boeing arasında imzalanan sözleşme doğrultusunda 2025 yılına kadar üretilecek Boeing 737 motor kapaklarının yarısı TUSAŞ tarafından üretilecek. TUSAŞ halihazırda Boeing için irtifa dümeni, kargo paneli, kuyruk yatay hücum kenarı gibi parçaların da üretimini yapıyor.
• Deniz Kuvvetleri Komutanlığının ihtiyaçları için geliştirilen yerli Yakın Hava Savunma Sistemi, ilk kez 15’inci Uluslararası Savunma Sanayii Fuarı’nda (IDEF 2021) sergilenecek.

Tarım

• Salçalık domateste üretiminde üretici aleyhine gelişen durumlar:
  • Ekimde kullanılan ilaç ve gübre fiyatları geçen yıla oranla %100’e yakın arttı.
  • Salçalık domatesin kilosu üreticiden geçen yılki fiyat olan 50 kuruşa alınıyor.
  • Salçalık domates pazarda 3 liraya satılıyor.
  • 3,5-4 kilo domatesten 1 kilo salça elde ediliyor. Markette 850 gramlık salçalar 12-13 lira civarında satılıyor. 
• Güneydoğu Anadolu’daki 6 ilde elektrik dağıtım hizmetini veren DEDAŞ bir süredir günde 3-7 saat arasında elektrik kesintileri yapıyordu. Üretimi olumsuz etkileyen kesintileri çiftçiler Şanlıurfa – Mardin Karayolu’nu trafiğe kapatarak protesto etti. 
• Aydın’da incir hasadında, kuraklık nedeniyle geçen yıla göre %40 üretim kaybı beklenirken geçen yıl 18-20 lira arasında olan kilogram fiyatlarının 35 liraya çıkması bekleniyor. Fiyattaki artışta gübre ve ilacın yüzde yüze yakın zamlanması da etkili olacak.
• Sudan, Türkiye’ye 100 bin hektar tarım arazisi tahsis etti.
  • Nedir?
    • Tarım İşletmeleri Genel Müdürlüğü’nün (TİGEM) pilot çiftlik projesi öncülüğünde başlatılacak üretim iş birliği Türk iş insanları için yatırım, Sudan için istihdam ve tarımsal teknolojiyi geliştirme fırsatları sunacak.
• Giresun kalite fındığın üreticiden alım kilogram fiyatı 27₺, levant kalite fındığın fiyatı 26,5₺ olarak belirlendi.
• Beyoğlu Belediyesi dünyanın ilk koku akademisinin açılışını gerçekleştirdi. Koku Akademisi, Anadolu’nun koku tecrübesini daha akademik ve kurumsal şekilde endüstriyle birleştirmeyi ve bu alanda uzmanlar yetiştirmeyi hedefliyor.

Emek

• Türkiye İtfaiye Teşkilatı ve İtfaiye Bölümü Mezunları ve Öğrencileri Derneği, itfaiye işçiliğinin meslek sayılması için sosyal medya kampanyası düzenledi.
  • Nedir?
    • İtfaiyeciler müdahale kapasitelerini arttırmak için tek çatı altında birleşmeyi, koordinasyon eksikliğinin giderilmesini, psikolojik destek almayı, araç ve teçhizat iyileştirilmesini talep ediyor.
    • Aynı zamanda, yıpranma payı gibi ek göstergelerden ve anayasal haklardan yararlanmayı, görevden kaynaklı hastalıkların meslek hastalığı sayılmasını ve görev başında vefat edenlerin şehit sayılmasını talep ediyorlar.
    • Türkiye’de itfaiye teşkilatları arasında merkezi birlik yok ve itfaiye işçileri belediyelere bağlı olarak çalışıyorlar. Bu da farklı yerlerdeki itfaiyecilerin maaşlarından çalışma saatlerine ve teknik imkanlarına kadar hiçbir standardının olmamasına yol açıyor.
• Memur maaşlarına 2022’de %5+%6, 2023’te %6+%6 olmak üzere iki yıllık %23 artış önerildi. Memur-Sen, sunulan teklifin pazarlığın başlamasını sağlayacak nitelikte olmadığını, pazarlığın başlaması için işverenlerin pazartesiye kadar üzerine tartışılabilir bir oran önermesini talep etti.
• Kamuda toplu iş sözleşmesi görüşmeleri sonuçlandı.
  • Nedir?
    • En düşük işçi maaşı 4.566 ₺ oldu.
    • Düşük maaş alan kamu işçisine 500 ₺ zam yapıldı.
    • İlk 6 ayda %12, sonraki 6 aylar için %5+enflasyon farkı oranında zam yapılacak.
    • TÜRK-İŞ ve HAK-İŞ’in ilk talebi en düşük brüt ücretin 4.800 ₺ olması ve zamların %20 ve %3+enflasyon şeklinde yapılmasıydı.

Finans

• Türkiye’de merkezi yönetimin iç borç stoku 1 trilyon 135 milyar liraya ulaştı. İç borç stokunun %74’ünü TL cinsi borçlar, %26’sını döviz cinsi borçlar oluşturuyor.
  • Ne demek?
    • İç borç stoku, hazinenin bono ve tahvil gibi varlıklar yoluyla yurt içinden aldığı kısa ve uzun vadeli borçların toplam değeridir.
    • Döviz cinsi borçlanma, döviz cinsi ödeme gerektirdiği için borç ödenmesinde yaşanabilecek riskleri arttırıyor. TL, ülke içi gelirlerden elde edilmenin yanında TCMB tarafından basılabildiği için, dövize göre daha güvenli bir iç borç aracı olarak değerlendiriliyor.
    • 2003’te iç borç stoku içinde döviz oranı yaklaşık %25 iken, 2012’de 0’a inmiş ve 2017’ye kadar 0’da kalmıştı. 2017 itibariyle artışa geçen oran 2021 Haziran’ında en yüksek oranı olan %26’ya ulaştı.
    • Dış borç stokuyla birlikte değerlendirildiğinde, toplam borç stoku içinde dövizin payı 2003’ten beri en yüksek seviyesi olan %58,3’e çıktı. 
• Fenerbahçe Kulübü, kripto para borsası Paribu ile anlaşarak “Fenerbahçe Token”i çıkardı.
  • Nedir?
    • Piyasaya sürülen 15 milyon TL değerindeki Fenerbahçe Tokenler, 30 saniye içerisinde tükendi.
    • Blokzincir teknolojisine bağlı bir kripto varlık olan Fenerbahçe Token (Jeton), sahiplerinin marş seçimi, forma tasarımı, tesislerdeki bölümlerin adları gibi farklı alanlarda söz sahibi olmasını sağlıyor. Ancak hisse senetleri gibi şirket ortaklığı ya da kar payı (temettü) gibi haklar sağlamıyor.
    • Fenerbahçe Token, piyasaya ilk sürüldüğünde kulübe fon sağlıyor, ardından arz ve talebe bağlı olarak yaşanacak değer değişimleri doğrultusunda, token sahipleri tarafından bir yatırım aracı olarak kullanılacak.
• Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası, Güney Kore Merkez Bankası ile 2,3 trilyon wonluk (17,5 milyar liralık) swap anlaşması imzaladı. 
  • Ne demek?
    • Swap anlaşması, iki taraf arasında, belirlenen tutarda bir paranın başka bir para ile değiştirilmesi ve belirli bir süre sonunda değiştirilen ana paraların geri verilmesini içeren bir anlaşma olarak tanımlanabilir. Bu tip anlaşmaya para swapı anlaşması deniyor.
    • Güncel durumda, ülkelerin yerel paralarını değiş tokuş etmeleri bu paraların kullanımın arttırılması ve dolayısıyla yaygın rezerv para olan doların payının azaltılması anlamına geliyor. Bu açıdan miktarın ve teknik ölçümün yanında bugün swap anlaşmalarının dolara bağımlılığı azaltmadaki temel araçlardan biri olduğu söylenebilir.
    • TCMB daha önceden de Çin ve Katar ile para swapı anlaşmaları yapmıştı.
• Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası faizi %19’da sabit tuttu.

Türkiye’deki Diğer Gelişmeler

• Otogaza 17 kuruş zam geldi.
• Saran Holding, 15 Eylül’e kadar aşı olmayan çalışanlarıyla yollarını ayıracağını açıkladı.
• Özel Tüketim Vergisi matrahları arttırıldı.
  • Ne demek?
    • Vergi matrahlarının arttırılması, vergi dilimi üst sınırlarının yukarı çekilmesi anlamına geliyor. Yani, önceden 85 bin TL’ye kadar olan araçlar %45, 85 binden 130 bin TL’ye kadar olan araçlar %50 ÖTV’ye tabiiyken aynı vergi oranları artık 95 bin TL’ye ve 150 bin TL’ye kadar olan araçlar için geçerli olacak.
    • Bu düzenleme, değişimin etkilediği araçlarda ÖTV’nin düşmesi anlamına geliyor.
    • Sıfır araç fiyatlarında 30 bin ila 80 bin lira arasında indirim bekleniyor.

Dünyadaki Gelişmeler

• ABD, üç Rus şirkete yaptırım kararı aldı. Kararın gerekçesi olarak şirketlerin İran, Kore DHC ve Suriye’ye nükleer ve kimyasal silahlar geliştirme konusunda yardımcı olmaları gösterildi. 
• UEFA’nın salgından olumsuz etkilenen Avrupa futbol kulüpleri için hazırladığı 6 milyar avroluk destek paketinin planı önümüzdeki haftalarda açıklanacak.
  • Nedir?
    • Paket bir yıldan fazla stadyumlarını seyircilere kapatmak zorunda kalan kulüplere ve düşen yayıncılık gelirlerine karşı yardım etmek üzere tasarlandı.
    • Kulüplerin düşük faiz ile borçlanabilmesi ve mevcut borçlarının yapılandırılması hedefleniyor.
    • Paket ile oyun maaşlarına tavan uygulaması getirilmesi planlanıyor.
• Koronavirüs aşısı üreten şirketlerden biri olan BioNTech’in bu yıl Alman ekonomisinin büyümesine %0,5 oranında katkı yapması bekleniyor. Bu da beklenen toplam büyüme olan %4’ün, sekizde birine tekabül ediyor.

Tolga Dişci
Öncü Gençlik Ankara Üyesi